حسین بن روح نوبختی، یکی از برجسته‌ترین شخصیت‌های تاریخ تشیع، سومین نایب خاص امام زمان (عج) در دوران غیبت صغری بود. او در سال ۳۰۵ هجری قمری به این مقام منصوب شد و تا زمان وفاتش در سال ۳۲۶ هجری قمری، به مدت ۲۱ سال، مسئولیت نیابت خاصه را بر عهده داشت.
حسین بن روح از خاندان نوبختی، یکی از خانواده‌های برجسته شیعه ایرانی بود که در بغداد سکونت داشتند. او به دلیل عقلانیت و تدبیر خود، در میان مردم و حتی دربار خلافت عباسی، احترام و عزت ویژه‌ای داشت. رفتار او با اهل سنت بسیار محتاطانه بود و این شیوه باعث شد که او اقتدار لازم برای راهبری نظام شیعی را به دست آورد.
یکی از ویژگی‌های برجسته حسین بن روح، رازداری و وفاداری او بود. ابوسهل نوبختی درباره او گفته است که اگر امام زمان (عج) در دامن او پنهان باشد و بدنش با قیچی قطعه‌قطعه شود، هرگز دامنش را نمی‌گشاید تا دشمنان امام را ببینند. این ویژگی‌ها باعث شد که او به عنوان نائب امام زمان انتخاب شود.
حسین بن روح در دوران نیابت خود، با چالش‌های زیادی مواجه شد. از جمله این چالش‌ها، ماجرای شلمغانی بود که ابتدا وکیل مورد اعتماد او بود اما بعدها دچار انحراف عقیده شد. توقیعی از جانب امام زمان (عج) در لعن شلمغانی صادر شد و این موضوع یکی از مهم‌ترین اتفاقات دوران حسین بن روح بود.
او همچنین در زمینه علمی و فقهی، جایگاه ویژه‌ای داشت. حسین بن روح کتابی در مسائل فقهی با عنوان “التأدیب” نگاشت و آن را برای فقها و علمای قم فرستاد. این کتاب مورد تصویب کامل آنها قرار گرفت و نشان‌دهنده میزان علم و فقه او بود.
حسین بن روح در ۱۸ شعبان سال ۳۲۶ هجری قمری در بغداد وفات یافت. قبر او در محله نوبختیه در بازار عطاران بغداد قرار دارد و هم‌اکنون به عنوان مقام حسین بن روح مشهور شده و زیارتگاه شیعیان است.
این شخصیت برجسته، با عقلانیت، تدبیر و وفاداری خود، نقش مهمی در حفظ و تقویت نظام شیعی در دوران غیبت صغری ایفا کرد و میراثی ارزشمند برای تاریخ تشیع به جا گذاشت.