سید محمد طباطبایی مجاهد (۱۱۸۰-۱۲۴۲ قمری) از فقهای برجسته شیعه و یکی از مراجع تقلید تأثیرگذار در تاریخ ایران بود. او فرزند سید علی طباطبایی، صاحب کتاب «ریاض المسائل»، و نوهی دختری علامه محمدباقر وحید بهبهانی بود. نسب او به خاندان سادات طباطبایی میرسد که از نسل امام حسن مجتبی (ع) هستند.
تحصیلات و اساتید
سید محمد مجاهد در کربلا متولد شد و نزد پدرش، سید علی طباطبایی، و دیگر اساتید برجستهای همچون جعفر کاشفالغطا و سید محمدمهدی بحرالعلوم تحصیل کرد. او در اصفهان نیز مدتی اقامت داشت و در حوزهی علمیهی این شهر به تدریس و تألیف پرداخت. پس از وفات پدرش در سال ۱۲۳۲ قمری، به عراق بازگشت و در کاظمین ساکن شد، جایی که مرجعیت شیعیان را بر عهده گرفت.
فعالیتهای علمی و تألیفات
سید محمد مجاهد آثار متعددی در زمینهی فقه و اصول نگاشته است. برخی از مهمترین تألیفات او عبارتند از:
المفاتیح فی الاصول: کتابی در اصول فقه
المناهل فی فقه آل الرسول: اثری فقهی
جامع الاخبار: دائرةالمعارفی در زمینهی فقه شیعه
الجهادیه: رسالهای دربارهی جهاد
مشکوه الجهاد: ترجمهی مصابیح الجهاد.
نقش در جنگهای ایران و روس
در دوران زعامت سید محمد مجاهد، جنگهای ایران و روسیه وارد مرحلهی دوم شد. او با صدور فتوای جهاد علیه روسها، نقش مهمی در بسیج نیروهای مردمی ایفا کرد. این اقدام باعث شد که به «سید مجاهد» شهرت یابد. او به همراه گروهی از علمای عتبات به ایران سفر کرد تا مردم را به جهاد علیه روسها تشویق کند. هرچند در ابتدا سپاه ایران موفقیتهایی کسب کرد، اما در نهایت با عقبنشینی فتحعلیشاه، قرارداد ترکمنچای امضا شد که منجر به جدایی بخشهایی از ایران شد.
وفات و میراث
پس از شکست ایران در جنگ، سید محمد مجاهد از تبریز به تهران بازگشت، اما در مسیر در قزوین بیمار شد و در سال ۱۲۴۲ قمری درگذشت. پیکر او را به کربلا منتقل کردند و در بینالحرمین به خاک سپردند.
سید محمد مجاهد یکی از چهرههای برجستهی تاریخ فقه شیعه و مقاومت اسلامی در برابر استعمار بود. آثار علمی و فتوای جهاد او همچنان مورد توجه پژوهشگران و علاقهمندان به تاریخ اسلام و ایران قرار دارد.