میرزای شیرازی، یکی از برجسته‌ترین فقها و مراجع تقلید شیعه در قرن نوزدهم میلادی بود که نقش مهمی در تحولات سیاسی و مذهبی ایران ایفا کرد. نام کامل او سید محمدحسن شیرازی بود و به دلیل نفوذ گسترده در جهان اسلام و تصمیمات تاریخی‌اش، به عنوان یکی از تأثیرگذارترین علمای شیعه شناخته می‌شود.
تولد و تحصیلات
میرزای شیرازی در سال ۱۲۳۰ هجری قمری (۱۸۱۴ میلادی) در شیراز متولد شد. از کودکی علاقه بسیاری به علوم اسلامی نشان داد و پس از فراگیری مقدمات علوم دینی در زادگاهش، برای تکمیل تحصیلات به اصفهان سفر کرد. در آنجا نزد اساتید بزرگی مانند سید علی طباطبایی و ملا اسماعیل اصفهانی درس خواند و توانست پایه‌های علمی خود را تقویت کند.
پس از چند سال، برای ادامه تحصیل راهی نجف اشرف شد، شهری که در آن زمان مرکز مهمی برای آموزش علوم دینی بود. در نجف، به حلقه درسی شیخ مرتضی انصاری پیوست و از برجسته‌ترین شاگردان او شد. او به سرعت در زمینه فقه و اصول سرآمد شد و پس از درگذشت استادش، به عنوان یکی از مراجع تقلید برجسته شناخته شد.
مرجعیت و نقش سیاسی
میرزای شیرازی پس از مدتی به شهر سامرا مهاجرت کرد و در آنجا حوزه علمی بزرگی را تأسیس کرد که بسیاری از دانشمندان و فضلای شیعه در آن پرورش یافتند. اما مهم‌ترین اقدام تاریخی او مربوط به فتوای تحریم تنباکو در سال ۱۸۹۰ میلادی (۱۳۰۹ قمری) است. در آن سال، ناصرالدین‌شاه امتیاز انحصاری خرید و فروش تنباکو را به یک شرکت انگلیسی واگذار کرد، که باعث تسلط اقتصادی بیگانگان بر ایران می‌شد. این قرارداد واکنش‌های شدیدی را در میان مردم و علما به دنبال داشت.
در همین زمان، میرزای شیرازی فتوای معروف خود را صادر کرد: “امروز استعمال تنباکو به هر نحو، در حکم محاربه با امام زمان (عج) است.”
این فتوا موجی از اعتراضات مردمی را به راه انداخت و موجب تحریم گسترده تنباکو در سراسر ایران شد. مردم حتی در دربار و خانه‌های شاهنشاهی قلیان‌ها را شکستند. در نهایت، ناصرالدین‌شاه مجبور شد امتیاز تنباکو را لغو کند. این اتفاق یکی از نخستین حرکت‌های موفق مقاومت علیه نفوذ خارجی در ایران بود و نشان داد که روحانیت می‌تواند نقش پررنگی در هدایت جامعه ایفا کند.
درگذشت و میراث
میرزای شیرازی پس از سال‌ها فعالیت علمی و سیاسی، در سال ۱۳۱۲ قمری (۱۸۹۵ میلادی) در سامرا درگذشت. او نه تنها یک فقیه برجسته، بلکه یک رهبر تأثیرگذار بود که توانست با یک اقدام سنجیده، جلوی نفوذ استعماری در ایران را بگیرد. نام او به عنوان یکی از پرچم‌داران استقلال ملی ایران در تاریخ ثبت شده است.
میراث او همچنان در حوزه‌های علمیه پابرجاست، و تأثیر او بر نهضت‌های بعدی، از جمله جنبش مشروطه، غیرقابل انکار است. فتوای تحریم تنباکو یکی از نمونه‌های درخشان اتحاد ملت و روحانیت در برابر استعمار بود، که بعدها الهام‌بخش بسیاری از حرکت‌های سیاسی و اجتماعی شد.