میرزا حسن آشتیانی یکی از شخصیت‌های برجسته تاریخ ایران در دوره قاجار بود که به عنوان فقیه، مدرس و متفکر نقش مهمی در تحولات مذهبی و اجتماعی آن دوران ایفا کرد. او در خانواده‌ای اهل علم و دین در تهران متولد شد و از همان ابتدا به تحصیل علوم دینی و فقه اسلامی پرداخت.
تحصیلات و فعالیت‌های علمی
میرزا حسن آشتیانی از شاگردان برجسته علمای بزرگ زمان خود بود و توانست در محضر استادانی همچون شیخ مرتضی انصاری، اصول فقه و دیگر علوم اسلامی را بیاموزد. او پس از کسب درجه اجتهاد، به تدریس و تألیف پرداخت و توانست تأثیر قابل‌توجهی بر طلاب و روحانیون هم‌دوره خود داشته باشد. آثار او بیشتر در زمینه فقه، اصول و علوم اسلامی بوده و از جمله تألیفات برجسته‌اش می‌توان به رسالات فقهی و اصولی اشاره کرد.
نقش اجتماعی و سیاسی
میرزا حسن آشتیانی در دوره قاجار، به‌ویژه در زمان ناصرالدین‌شاه، نقش پررنگی در تحولات اجتماعی و سیاسی ایفا کرد. او از روحانیون متنفذی بود که در مسائل حکومتی دخالت می‌کرد و نظرات خود را در مورد اصلاحات و تغییرات اجتماعی ارائه می‌داد. یکی از مهم‌ترین اقدامات او، حمایت از جنبش تنباکو بود که به یکی از اعتراضات بزرگ علیه حکومت و قراردادهای استعماری تبدیل شد. فتوای تحریم تنباکو که توسط میرزای شیرازی صادر شد، با حمایت امثال میرزا حسن آشتیانی توانست مردم را علیه نفوذ بیگانگان متحد کند و این جنبش در نهایت به لغو امتیاز تنباکو منجر شد.
میراث و تأثیرات
میرزا حسن آشتیانی نه‌تنها در زمینه علمی و مذهبی بلکه در حوزه اجتماعی و سیاسی نیز تأثیرگذار بود. او یکی از کسانی بود که سنت دخالت روحانیون در امور اجتماعی و سیاسی را تثبیت کرد. روش او در تعامل با مسائل روز جامعه، الگویی شد که بسیاری از روحانیون پس از وی نیز از آن پیروی کردند. پس از وفات او، نقش و تأثیر اندیشه‌هایش همچنان در میان روحانیون و جنبش‌های سیاسی مذهبی ایران باقی ماند و او را به یکی از شخصیت‌های قابل‌احترام تاریخ ایران تبدیل کرد.
میرزا حسن آشتیانی با رویکرد عالمانه و در عین حال واقع‌گرایانه‌اش به مسائل، توانست جایگاه ویژه‌ای در تاریخ ایران داشته باشد و نامش در کنار دیگر علمای برجسته دوره قاجار به یادگار بماند.