کارت گرافیک یکی از اجزای کلیدی در سیستم‌های کامپیوتری است که وظیفه پردازش و نمایش تصاویر را بر عهده دارد. تاریخچه کارت گرافیک با پیشرفتهای فناوری کامپیوتر ارتباطی تنگاتنگ دارد و تحولات آن را می‌توان به چندین دوره کلیدی تقسیم کرد.
دهه ۱۹۷۰ و ظهور نمایشگرهای اولیه
در دهه ۱۹۷۰، کامپیوترهای شخصی هنوز در مراحل اولیه توسعه بودند و خروجی‌های بصری محدود به نمایشگرهای متنی ساده بود. در این دوره، نمایشگرهای CRT با قابلیت نمایش کاراکترها روی صفحه توسعه یافتند. کارت‌های گرافیکی اولیه عمدتاً بر مبنای نمایش متن عمل می‌کردند و قابلیت‌های گرافیکی بسیار ابتدایی داشتند.
دهه ۱۹۸۰: ظهور گرافیک رنگی و VGA
در این دهه، گرافیک کامپیوتری جهش بزرگی داشت. شرکت IBM در سال ۱۹۸۱ کارت CGA (Color Graphics Adapter) را معرفی کرد که توانایی نمایش ۴ رنگ را داشت. پس از آن، کارت‌های EGA (Enhanced Graphics Adapter) در سال ۱۹۸۴ معرفی شدند که قابلیت نمایش ۱۶ رنگ را ارائه می‌دادند. اما مهم‌ترین تحول در سال ۱۹۸۷ اتفاق افتاد، زمانی که IBM استاندارد VGA (Video Graphics Array) را معرفی کرد. VGA توانست رزولوشن 640×480 را با ۲۵۶ رنگ به نمایش بگذارد و به یک استاندارد صنعتی تبدیل شود.
دهه ۱۹۹۰: ظهور پردازش سه‌بعدی و شتاب‌دهنده‌های گرافیکی
دهه ۱۹۹۰ شاهد ظهور فناوری‌های جدیدی بود که امکان پردازش سه‌بعدی را فراهم کردند. شرکت‌های NVIDIA، ATI (که بعداً با AMD ادغام شد) و 3dfx شروع به توسعه کارت‌های گرافیکی با پردازشگرهای سه‌بعدی کردند. کارت‌های گرافیکی این دوره به جای پردازش تصاویر به کمک CPU، دارای شتاب‌دهنده‌های سخت‌افزاری مستقلی بودند که وظیفه پردازش سه‌بعدی را بر عهده داشتند. کارت Voodoo 3dfx از جمله پیشگامان این فناوری بود.
دهه ۲۰۰۰: تسلط DirectX و OpenGL
با رشد فناوری‌های گرافیکی، APIهای (رابط‌های برنامه‌نویسی) گرافیکی مانند DirectX مایکروسافت و OpenGL برای پردازش سه‌بعدی توسعه یافتند. در این دهه، کارت‌های گرافیکی به سطوح بالاتری از قدرت پردازش رسیدند و بازی‌های سه‌بعدی با جزئیات بالا امکان‌پذیر شدند. کارت‌های NVIDIA سری GeForce و ATI سری Radeon رقابت شدیدی داشتند. فناوری‌های جدید مانند Shader Model و GPUهای اختصاصی برای پردازش‌های گرافیکی پیچیده معرفی شدند.
دهه ۲۰۱۰ و ظهور هوش مصنوعی و واقعیت مجازی
در دهه ۲۰۱۰، کارت‌های گرافیکی نه تنها برای بازی، بلکه برای پردازش‌های علمی، هوش مصنوعی و یادگیری ماشینی به کار گرفته شدند. شرکت NVIDIA با معرفی معماری CUDA، امکان پردازش‌های موازی را برای توسعه‌دهندگان فراهم کرد. AMD نیز با معماری‌های جدیدی مانند RDNA، قدرت پردازش گرافیکی را افزایش داد. فناوری واقعیت مجازی (VR) و ردیابی پرتو (Ray Tracing) بهبود قابل توجهی یافتند.
دهه ۲۰۲۰ و آینده کارت‌های گرافیکی
امروزه، کارت‌های گرافیکی پیشرفته مانند سری RTX 4000 انویدیا و RX 7000 ای‌ام‌دی از فناوری‌های پیشرفتهای مانند یادگیری عمیق، هوش مصنوعی و Ray Tracing برخوردارند. این کارت‌ها نه تنها در صنعت بازی، بلکه در محاسبات علمی، شبیه‌سازی‌های پیچیده، و حتی در تولید محتوای دیجیتال نقش کلیدی دارند.
جمع‌بندی
کارت‌های گرافیکی مسیر تحول بزرگی را طی کرده‌اند، از نمایشگرهای ساده متنی در دهه ۱۹۷۰ تا پردازش‌های پیچیده سه‌بعدی و هوش مصنوعی در دهه ۲۰۲۰. با پیشرفت فناوری، انتظار می‌رود کارت‌های گرافیکی نقش مهم‌تری در محاسبات کامپیوتری ایفا کنند و تحولات جدیدی را در آینده رقم بزنند.