BIOS گرافیکی یا Graphic BIOS مفهومی ترکیبی‌ست که در بطن کارت‌های گرافیکی و سیستم‌های تصویری ریشه دارد—محلی که تنظیمات اولیه گرافیکی، بوت سخت‌افزار تصویر، و مدیریت فریم‌بافر شکل می‌گیرد. این تاریخچه، از بایوس‌های متنی ابتدایی تا واسطهای UEFI گرافیکی و VBIOSهای تخصصی در کارت‌های گرافیکی مدرن را در بر می‌گیرد. در ادامه، اطلاعاتی درباره‌ی سیر تاریخی این فناوری ارائه می‌شود:
🧩 تعریف Graphic BIOS
Graphic BIOS عموماً به یکی از موارد زیر اشاره دارد:
VBIOS (Video BIOS): فریم‌ور داخلی کارت گرافیک که اطلاعات پایه برای تعامل با سیستم‌عامل و مادربرد را فراهم می‌کند.
Graphical User Interface in BIOS/UEFI: محیط گرافیکی خود بایوس سیستم که به کاربر اجازه می‌دهد به‌صورت بصری تنظیمات را اعمال کند.
تمرکز اصلی این بحث بر تاریخچه‌ی VBIOS در کارت‌های گرافیکی و تحول رابط‌های گرافیکی BIOS/UEFI در سیستم‌های مدرن خواهد بود.
🏛️ آغاز کار: Video BIOS در کارت‌های گرافیکی
در دهه‌های ۱۹۸۰ و ۹۰، کارت‌های گرافیک برای آن‌که توسط سیستم‌عامل شناسایی شوند، نیاز به یک فریم‌ور خاص داشتند. این فریم‌ور در ROM یا EEPROM کارت گرافیکی ذخیره می‌شد و وظایف زیر را بر عهده داشت:
تعریف رزولوشن‌های پایه
ارائه اطلاعات شناسایی به بایوس سیستم
مقداردهی اولیه به GPU هنگام بوت
نمونه‌های اولیه:
کارت‌های IBM CGA, EGA و بعد VGA همگی دارای Video BIOS بودند که توسط CPU در مراحل اولیه بوت فراخوانی می‌شدند.
این بایوس‌ها از جدول‌های استاندارد رزولوشن و رنگ بهره می‌بردند (VESA BIOS Extensions).
💾 دهه ۲۰۰۰: توسعه VBIOS در کارت‌های گرافیک اختصاصی
شرکت‌هایی مانند NVIDIA و ATI (بعداً AMD) شروع به طراحی VBIOSهای پیچیده‌تر کردند:
تنظیمات ولتاژ، کلاک هسته و حافظه در VBIOS ذخیره می‌شد.
امکان شناسایی خودکار کارت گرافیک توسط سیستم‌عامل بدون نصب درایور ابتدایی.
VBIOS به‌عنوان واسطهای میان سخت‌افزار و APIهایی مانند DirectX یا OpenGL عمل می‌کرد.
کاربردهای خاص:
در برخی کارت‌ها، امکان فلش کردن VBIOS برای تغییر عملکرد یا افزایش قدرت وجود داشت—ویژگی مورد توجه کاربران حرفه‌ای و اورکلاکرها.
🧠 UEFI و BIOS گرافیکی در مادربردها
با ظهور UEFI (Unified Extensible Firmware Interface) در دهه ۲۰۱۰، رابط کاربری BIOS از محیط متنی قدیمی به یک واسط گرافیکی تبدیل شد:
استفاده از ماوس، پنجره‌های تنظیمات، نمودارهای دمایی و سرعت فن.
مادربردهای حرفه‌ای مانند ASUS ROG، MSI MPG، و Gigabyte AORUS دارای محیط BIOS با طرح گرافیکی، رنگ‌بندی و زبان قابل انتخاب شدند.
این تحول باعث شد BIOS دیگر تنها فضای فنی نباشد بلکه محیطی کاربر‌محور برای کنترل سیستم باشد.
🎮 ارتباط BIOS گرافیکی با کارت گرافیک در زمان بوت
هنگامی که سیستم روشن می‌شود:
مادربرد از طریق BIOS یا UEFI، کارت گرافیک را شناسایی می‌کند.
VBIOS اطلاعات پایه تصویر را به مادربرد ارائه می‌دهد.
در صورت نبود درایور اختصاصی، سیستم‌عامل از داده‌های VBIOS برای نمایش اولیه استفاده می‌کند.
در برخی تنظیمات، تصویر لوگو و منوی بوت توسط BIOS با کمک VBIOS نمایش داده می‌شود—همکاری نزدیک میان دو فریم‌ور.
🔧 کاربردهای امروزی VBIOS
کنترل دقیق ولتاژ و فرکانس GPU.
انتخاب حالت‌های توان مصرفی (Power States).
شناسایی نوع حافظه گرافیکی (مثلاً GDDR6).
امکان به‌روزرسانی برای بهینه‌سازی عملکرد یا رفع باگ‌های سخت‌افزاری.
در پردازنده‌های مجتمع، VBIOS وظیفه‌ی تعامل با حافظه اشتراکی را نیز برعهده دارد.
🔮 آینده‌ی Graphic BIOS و VBIOS
مسیرهای آینده ممکن است شامل:
ادغام کامل VBIOS در پردازنده‌های SoC.
امکان شخصی‌سازی واسط گرافیکی BIOS با تم و افزونه.
هوشمندسازی تنظیمات BIOS بر اساس الگوریتم‌های یادگیری ماشین.
استفاده از BIOS گرافیکی در واقعیت افزوده برای تنظیم سیستم.