ابن هیثم، با نام کامل ابوعلی محمد بن حسن بن هیثم، یکی از برجسته‌ترین دانشمندان دوران طلایی اسلام بود. او در سال ۳۵۴ هجری قمری (۹۶۵ میلادی) در بصره متولد شد و در سال ۴۳۰ هجری قمری (۱۰۴۰ میلادی) در قاهره درگذشت. ابن هیثم در زمینه‌های ریاضیات، فیزیک، نجوم، نورشناسی، فلسفه، الهیات و پزشکی فعالیت داشت و به دلیل پژوهش‌های گسترده‌اش در نورشناسی، از او به عنوان پدر نورشناسی مدرن یاد می‌شود.
زندگی و فعالیت‌های علمی
ابن هیثم در بصره منصب دیوانی داشت، اما علاقه شدیدش به علم باعث شد که به مصر سفر کند. او در دوران خلیفه الحاکم فاطمی (۹۸۵–۱۰۲۱ میلادی) به مصر رفت تا پروژه‌ای برای تنظیم جریان رود نیل اجرا کند. پس از بررسی‌های دقیق، دریافت که این کار امکان‌پذیر نیست. خلیفه از این نتیجه ناراضی شد و ابن هیثم برای فرار از خشم او تظاهر به جنون کرد تا از منصب دیوانی کنار گذاشته شود. پس از مرگ خلیفه، او آزاد شد و باقی عمر خود را صرف نوشتن و نسخه‌برداری از کتاب‌های علمی کرد.
دستاوردهای علمی
ابن هیثم تأثیرات عمیقی بر علوم مختلف داشت. مهم‌ترین اثر او کتاب المناظر است که بین سال‌های ۱۰۱۱ تا ۱۰۲۱ میلادی نوشته شد. این کتاب شامل نظریات پیشرفته‌ای درباره نور، بینایی، بازتاب و انکسار است و تأثیر زیادی بر دانشمندان اروپایی مانند راجر بیکن گذاشت. او نخستین دانشمندی بود که روش علمی مبتنی بر آزمایش را پایه‌گذاری کرد، روشی که بعدها توسط دانشمندان رنسانس توسعه یافت.
ابن هیثم همچنین در زمینه ریاضیات و هندسه فعالیت داشت و تفاسیر روشنگری بر آثار ارسطو، بطلمیوس و اقلیدوس ارائه کرد. او نخستین کسی بود که ۷۰۰ سال پیش از نیوتن به بررسی ویژگی‌های نور پرداخت و با استفاده از واحد اندازه‌گیری ذرع، سرعت نور و محیط کره زمین را محاسبه کرد.
میراث و تأثیرات
ابن هیثم را می‌توان یکی از پیشگامان روش علمی دانست. او تأکید داشت که دانش باید بر پایه امور حسی و عقلی باشد و از روش‌های تجربی برای اثبات نظریات خود استفاده می‌کرد. آثار او در اروپا مورد توجه قرار گرفت و در سده‌های میانه، او را الهازن می‌نامیدند.
ابن هیثم نه‌تنها در علوم تجربی بلکه در فلسفه و الهیات نیز تأثیرگذار بود. او باور داشت که حقیقت را باید از طریق مشاهده و آزمایش کشف کرد، رویکردی که بعدها اساس روش علمی مدرن شد.
نتیجه‌گیری
ابن هیثم یکی از بزرگ‌ترین دانشمندان تاریخ بود که تأثیرات گسترده‌ای بر علوم مختلف گذاشت. پژوهش‌های او در نورشناسی، ریاضیات، فلسفه و روش علمی همچنان مورد توجه پژوهشگران است. او نه‌تنها دانشمند بزرگی بود، بلکه اندیشمندی بود که مسیر علم را برای نسل‌های آینده روشن کرد.