دیوکس (دیاکو)، بنیانگذار و نخستین شاه ماد، در نیمهٔ اول قرن هفتم پیش از میلاد حکومت کرد. او با اتحاد قبایل ماد و تأسیس نخستین پادشاهی ایرانی، نقطهٔ آغاز تاریخ سیاسی ایران را رقم زد.
👑 تولد و نسب
نامهای مختلف: دیوکس (Herodotus)، دیاکو، دَهیوکَ
زادروز: حدود نیمهٔ قرن هشتم پیش از میلاد
پدر: فرورتیش (طبق برخی منابع)
فرزند: فرهاد (فرورتیش دوم)
قوم: مادها، از اقوام آریایی مهاجر به فلات ایران
زادگاه احتمالی: منطقهٔ همدان یا اطراف آن
🛡️ زمینهٔ قدرتگیری
در دورهای که مادها تحت سلطهٔ آشوریان بودند، دیوکس بهعنوان قاضی عادل در میان قبایل شناخته شد.
مردم از مناطق مختلف برای داوری نزد او میآمدند، و این شهرت زمینهٔ قدرت سیاسی او را فراهم کرد.
پس از کنارهگیری از قضاوت، هرجومرج افزایش یافت و مردم از او خواستند پادشاهی را بپذیرد.
👑 تأسیس پادشاهی ماد
در حدود سال ۷۲۷ پیش از میلاد، دیوکس بهعنوان نخستین شاه ماد تاجگذاری کرد.
او دستور ساخت پایتختی به نام هگمتانه (اکباتان) را داد، با هفت دیوار متحدالمرکز و کاخی در مرکز آن.
دیوکس نظام اداری، تشریفات سلطنتی، و محافظان ویژه را بنیان گذاشت—نخستین گامهای دولت مرکزی در ایران.
⚔️ روابط خارجی و استقلال از آشور
دیوکس تلاش کرد مادها را از سلطهٔ آشوریان رها کند.
در سال ۷۱۵ پیش از میلاد، سارگون دوم شاه آشور، از اتحاد دیوکس با شاه اورارتو آگاه شد و او را تحت نظر گرفت.
با وجود فشارهای آشور، دیوکس توانست استقلال نسبی برای مادها فراهم کند.
⚰️ مرگ و جانشینی
دیوکس پس از ۵۳ سال سلطنت در حدود سال ۶۷۵ پیش از میلاد درگذشت.
جانشین او فرورتیش دوم (فرهاد)، پسرش بود که راه او را ادامه داد و ماد را به قدرتی نظامی تبدیل کرد.
محل دفن او مشخص نیست، اما برخی منابع به آرامگاه احتمالی در فقرگاه (سوریه امروزی) اشاره دارند.
🌟 میراث تاریخی
دیوکس نماد آغاز دولتسازی در ایران است—از یک قاضی محلی به شاهی مقتدر.
او نخستین کسی بود که تشریفات سلطنتی، پایتخت مرکزی، و ساختار اداری را در ایران بنیان نهاد.
در روایت هرودوت، دیوکس الگویی از پادشاهی خردمند و منظم است که نظم را جایگزین بیقانونی کرد.