سید جمال‌الدین اسدآبادی (۱۲۱۷–۱۲۷۵ شمسی) یکی از تأثیرگذارترین متفکران و مصلحان اسلامی قرن نوزدهم بود. او نه تنها یک عالم دینی، بلکه یک استراتژیست سیاسی بود که تلاش کرد جهان اسلام را از خواب غفلت بیدار کند و در برابر استعمار و استبداد ایستادگی کند.
تحصیلات و شکل‌گیری اندیشه
سید جمال‌الدین از کودکی به علوم دینی علاقه داشت و تحصیلات خود را در حوزه‌های علمیه ایران و عراق ادامه داد. او در نجف نزد شیخ مرتضی انصاری و دیگر علمای برجسته تحصیل کرد و سپس به هند سفر کرد، جایی که با اندیشه‌های فلسفی و سیاسی غرب آشنا شد. این آشنایی تأثیر عمیقی بر دیدگاه‌های او گذاشت و باعث شد که به دنبال اصلاحات اجتماعی و سیاسی در جهان اسلام باشد.
فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی
سید جمال‌الدین در طول زندگی خود به کشورهای مختلفی سفر کرد، از جمله هند، مصر، عثمانی، ایران، افغانستان و اروپا. او در هر یک از این کشورها تلاش کرد تا مردم و رهبران را به وحدت اسلامی و مقابله با استعمار ترغیب کند. در مصر، او روزنامه عروة الوثقی را منتشر کرد که یکی از مهم‌ترین نشریات اصلاح‌طلبانه زمان خود بود. در ایران، او با میرزای شیرازی برای لغو امتیاز تنباکو همکاری داشت و در عثمانی، تلاش کرد تا اصلاحات سیاسی را در این امپراتوری ترویج دهد.
اندیشه‌های اصلاح‌طلبانه
سید جمال‌الدین معتقد بود که جهان اسلام باید از جهل و عقب‌ماندگی فاصله بگیرد و با استفاده از علم و آگاهی، در برابر استعمارگران ایستادگی کند. او به شدت مخالف استبداد داخلی و نفوذ خارجی بود و تلاش کرد تا مسلمانان را به خودآگاهی سیاسی برساند. او همچنین بر تقریب مذاهب اسلامی تأکید داشت و معتقد بود که اختلافات مذهبی نباید مانعی برای اتحاد مسلمانان باشد.
آثار و تألیفات
از مهم‌ترین آثار او می‌توان به رساله نیچریه، مقالات در روزنامه عروة الوثقی و تتمة البیان فی تاریخ الافغان اشاره کرد. او همچنین نقدهایی بر مادی‌گرایی و استعمار انگلیس نوشت و در مناظرات علمی و سیاسی شرکت کرد.
وفات و میراث
سید جمال‌الدین در سال ۱۲۷۵ شمسی در استانبول درگذشت و ابتدا در همان شهر دفن شد، اما بعدها پیکر او به کابل منتقل شد و در دانشگاه کابل به خاک سپرده شد. اندیشه‌های او همچنان الهام‌بخش جنبش‌های اصلاح‌طلبانه در جهان اسلام است.