شیخ مرتضی انصاری، یکی از بزرگ‌ترین فقهای شیعه و از تأثیرگذارترین اندیشمندان حوزه علمیه، در سال ۱۲۱۴ هجری قمری (۱۸۰۰ میلادی) در شهر دزفول متولد شد. ایشان نقش برجسته‌ای در توسعه اصول فقه و اجتهاد شیعه داشتند و آثار علمی ایشان همچنان در حوزه‌های علمیه تدریس می‌شود.
دوران تحصیل
شیخ انصاری در خانواده‌ای اهل علم و دیانت رشد یافت. تحصیلات مقدماتی خود را در زادگاهش دزفول آغاز کرد و پس از آن برای ادامه تحصیل به شهرهای مختلفی از جمله اصفهان، نجف و کربلا سفر کرد. وی در نجف تحت تعلیم استادانی همچون سید محمد مجاهد، شیخ علی کاشف‌الغطاء، و شیخ حسن نجفی قرار گرفت و به عنوان یکی از شاگردان برجسته آنان شناخته شد.
وی با تلاش علمی گسترده خود به درجه اجتهاد رسید و پس از رحلت استادان بزرگ نجف، به عنوان مرجع عالی‌قدر شیعه شناخته شد. اندیشه‌های نوین شیخ انصاری در فقه و اصول، زمینه‌ساز تحولات مهمی در اجتهاد شیعی شد.
آثار علمی
مهم‌ترین اثر شیخ انصاری کتاب فرائد الاصول است که به عنوان یکی از بنیادی‌ترین منابع در اصول فقه شیعه شناخته می‌شود. در این کتاب، شیخ انصاری مباحث دقیق و نوینی درباره اصول عملی و قواعد اجتهاد مطرح کرده است. المکاسب یکی دیگر از آثار برجسته ایشان است که در زمینه فقه معاملات و احکام اقتصادی اسلام به نگارش درآمده و تا امروز مورد توجه فقها و دانش‌پژوهان قرار دارد.
ایشان با دیدگاه‌های عمیق خود در اصول فقه و روش اجتهاد، نظام فقه شیعه را به شیوه‌ای نوین و سازمان‌یافته ارائه کردند و بسیاری از فقیهان پس از ایشان تحت تأثیر نظرات وی قرار گرفتند.
جایگاه علمی و تربیت شاگردان
شیخ انصاری علاوه بر تألیف کتاب‌های مهم، شاگردان برجسته‌ای را نیز تربیت کرد که در نسل‌های بعدی نقش مهمی در پیشرفت علوم اسلامی داشتند. از جمله شاگردان ایشان می‌توان به میرزا حسن شیرازی، صاحب نهضت تنباکو، اشاره کرد که یکی از تأثیرگذارترین فقیهان در تاریخ سیاسی و اجتماعی ایران محسوب می‌شود.
روش اجتهادی شیخ انصاری مبتنی بر دقت، تحلیل عمیق، و توجه به اصول و قواعد عقلی بود. ایشان به تقویت مبانی اصول فقه پرداخت و راهی را بنیان نهاد که تا امروز ادامه دارد. بسیاری از فقیهان شیعه آثار وی را به عنوان منابع اصلی در اجتهاد و استنباط احکام شرعی مطالعه می‌کنند.
ویژگی‌های اخلاقی و اجتماعی
شیخ انصاری به زهد و تقوا شهرت داشت و زندگی ایشان نمونه‌ای از خلوص نیت و ساده‌زیستی بود. وی با وجود جایگاه علمی و مرجعیت عامه، از مال و دنیاپرستی دوری می‌کرد و همواره به خدمت مردم و نیازمندان توجه داشت. ایشان در تأمین مالی طلاب و نیازمندان، رویکردی متواضعانه و سخاوتمندانه داشت و تا آخر عمر در مسیر تبلیغ و تعلیم علوم اسلامی باقی ماند.
وفات
شیخ انصاری در ۱۸ ذی‌الحجه ۱۲۸۱ هجری قمری (۱۸۶۴ میلادی) دار فانی را وداع گفت و در نجف اشرف به خاک سپرده شد. آرامگاه ایشان همچنان محل زیارت فقها و دانش‌پژوهان است و نام و آثار ایشان در تاریخ فقه اسلامی جاودانه مانده است.
ایشان با روش اجتهادی منحصر به فرد و تألیف آثار علمی دقیق، یکی از پایه‌گذاران فقه شیعه در دوره جدید محسوب می‌شوند و اندیشه‌های ایشان همچنان در حوزه‌های علمیه تدریس و بررسی می‌شود.