کریمخان زند، بنیانگذار سلسله زندیه، از سال ۱۱۶۳ تا ۱۱۹۳ هجری قمری (۱۷۵۱–۱۷۷۹ میلادی) بر ایران حکومت کرد. او با لقب «وکیلالرعایا» شناخته میشود و بهجای پادشاهی مطلق، خود را خدمتگزار مردم میدانست. دوران او با آرامش نسبی، عمران و آبادانی، و تساهل مذهبی همراه بود.
👑 تولد و نسب
نام کامل: محمدکریم بهادرخان زند
زادروز: حدود سال ۱۱۱۹ هجری قمری (۱۷۰۷ میلادی) در روستای پری، ملایر
پدر: ایناق خان زند
مادر: بیگم آغا زنگنه
تبار: ایل زند، از طوایف لر فارس
لقب رسمی: وکیلالرعایا (وکیل مردم)، نه شاه یا سلطان
همسران: از جمله خدیجه بیگم قاجار
فرزندان: ابوالفتح خان، محمدرحیم خان، محمدعلی خان، محمدابراهیم خان، محمدصالح خان، طاهر خان و دیگران
🛡️ آغاز قدرتگیری
پس از سقوط صفویان و هرجومرج ناشی از حکومت افشاریان، کریمخان بهعنوان یکی از سرداران نادری ظهور کرد
پس از مرگ نادرشاه، در رقابت با مدعیان مختلف از جمله شاهرخ میرزا، آزادخان افغان، و محمدحسنخان قاجار، قدرت را در مرکز و جنوب ایران تثبیت کرد
در سال ۱۱۶۳ هجری قمری، با عنوان «وکیلالرعایا» در شیراز مستقر شد و پایتخت را به آنجا منتقل کرد
🏛️ سیاست داخلی و اصلاحات
عدم تاجگذاری رسمی: کریمخان هرگز تاجگذاری نکرد و خود را شاه ننامید
تساهل مذهبی: احترام به شیعه و اهل سنت، ضرب سکه به نام امام زمان (عج)، و رابطه مثبت با روحانیون
عمران و آبادانی: ساخت بازار وکیل، حمام وکیل، مسجد وکیل، ارگ کریمخان، و توسعه شیراز بهعنوان پایتخت فرهنگی
عدالتمحوری: کاهش مالیاتها، حمایت از کشاورزی و تجارت، و برخورد با ظلم حکام محلی
امنیت داخلی: سرکوب شورشها، ایجاد ثبات نسبی در سراسر ایران
⚔️ روابط خارجی و نظامی
جنگ با عثمانیها: درگیریهای محدود برای حفظ مرزهای غربی
روابط با هند و اروپا: توسعه تجارت با کمپانی هند شرقی و بازرگانان اروپایی
عدم توسعهطلبی افراطی: برخلاف نادرشاه، کریمخان بیشتر بر ثبات داخلی تمرکز داشت
⚰️ مرگ و جانشینی
در ۱۳ صفر ۱۱۹۳ هجری قمری (۱۷۷۹ میلادی) در شیراز درگذشت
آرامگاه او در موزه پارس (عمارت کلاهفرنگی) در شیراز قرار دارد
پس از او، فرزندش ابوالفتح خان زند به سلطنت رسید، اما نزاعهای داخلی موجب سقوط زندیه شد
🌟 میراث تاریخی
کریمخان زند نماد حکمرانی مردمی، عدالتمحوری، و تساهل مذهبی در تاریخ ایران است
دوران او یکی از آرامترین دورههای پساصفوی بود
با وجود عدم تاجگذاری، در حافظه تاریخی ایران بهعنوان پادشاهی محبوب و خردمند شناخته میشود
آثار معماری او در شیراز هنوز پابرجاست و یادآور شکوه زندیه است